Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Zootechnika (S2)
Sylabus przedmiotu Fizjologia ciąży i okresu neonetalnego:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Zootechnika | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | drugiego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | magister inżynier | ||
| Obszary studiów | nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne, studia inżynierskie | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Fizjologia ciąży i okresu neonetalnego | ||
| Specjalność | Ekolologiczne i amatorskie użytkowanie zwierząt | ||
| Jednostka prowadząca | Katedra Fizjologii, Cytobiologii i Proteomiki | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Wiesław Skrzypczak <Wieslaw.Skrzypczak@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | |||
| ECTS (planowane) | 1,0 | ECTS (formy) | 1,0 |
| Forma zaliczenia | zaliczenie | Język | polski |
| Blok obieralny | 12 | Grupa obieralna | 1 |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Podstawowa wiedza z zakresu fizjologii zwierząt. |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Celem nauczania jest zdobycie przez studentów gruntownej wiedzy z zakresu neonatologii zwierząt; poznanie relacji zachodzących pomiędzy organizmem matki i płodu, wpływem pourodzeniowej dojrzałości somatycznej na sprawność procesów adaptacji neonatalnej warunkującej zdrowie w całym okresie postnatalnym. |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Adaptacja neonatalna: Adaptacja czynnościowa narządów po urodzeniu; Dynamika zmian czynnościowych; Wzrost i rozwój organizmu, różnice gatunkowe. | 2 |
| T-L-2 | Fizjologiczne podstawy behawioru w okresie neonatalnym: Mechanizmy zachowań instynktownych; Macierzyństwo; Reakcje behawioralne noworodków, różnice gatunkowe. | 2 |
| T-L-3 | Wybrane zagadnienia z fizjologii ukadu krążenia noworodka: Odrębności układu krążenia płodu i noworodka; Morfologia mięśnia sercowego i naczyń krwionośnych noworodka; Zaburzenia w pracy serca i krążeniu krwi; Wpływ zaburzeń w krążeniu na czynność innych narządów. | 2 |
| T-L-4 | Nerkowa regulacja homeostazy: Bilans wodny noworodków; Izojonia, izotonia, izowolemia płynów ustrojowych; Różnice gatunkowe w czynności nerek; Nerki jako narząd endokrynny; Nerkowa regulacja równowagi kwasowo-zasadowej | 2 |
| T-L-5 | Dyskusja panelowa nt.: „Zwierzę młode nie jest miniaturą zwierzęcia dorosłego”. | 2 |
| 10 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Fizjologia okresu perinatalnego: Okres rozwoju zarodkowego; Rozwój narządów w okresie płodowy; Stan czynnościowy narządów przed urodzeniem; Przygotowanie płodu i matki do porodu; Fizjologia porodu. Zaburzenia procesów adaptacji: Wpływ zdrowia matki i warunków środowiskowych na zdrowie noworodków; Stany zagrożenia życia, przyczyny i skutki; Śmiertelność neonatalna. | 2 |
| T-W-2 | Wybrane zagadnienia z hematologii okresu neonatalnego: Hemopoeza w okresie pourodzeniowym; Zmiany w składzie osocza krwi; Odporność w okresie neonatalnym; Konflikt matczyno-płodowy; Zaburzenia hemopoezy. | 2 |
| T-W-3 | Fizjologia układu oddechowego w okresie neonatalnym: Upowietrznienie płuc; Powierzchnia wymiany gazowej; Regulacja oddychania u noworodków; Niewydolność oddechowa, przyczyny i skutki; Układ oddechowy a równowaga kwasowo-zasadowa | 2 |
| T-W-4 | Pourodzeniowa adaptacja przewodu pokarmowego: Morfologia przewodu pokarmowego, różnice gatunkowe; Rozwój przedżołądków; Dynamika zmian procesów trawienych z wiekiem; Zmiany rozwojowe wchłaniania jelitowego; Zywienie noworodków; Pokarmowa stymulacja czynności innych narządów. | 2 |
| T-W-5 | Termoregulacja w okresie pourodzeniowym: Produkcja ciepła; Ciepłotwórcze działanie pokarmu; Brunatna tkanka tłuszczowa; Skutki zaburzenia termoregulacji. Endokrynologia neonatalna. | 2 |
| 10 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Udział studenta w ćwiczeniach laboratoryjnych. | 10 |
| A-L-2 | Przygotowanie do ćwiczeń laboratoryjnych | 1 |
| A-L-3 | Przygotowanie do zaliczenia. | 2 |
| A-L-4 | Konsultacje | 1 |
| A-L-5 | Pisemne zaliczenie ćwiczeń | 1 |
| 15 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Samodzielne studiowanie tematyki wykładów | 2 |
| A-W-2 | Udział studenta w wykładach. | 10 |
| A-W-3 | Przygotowanie do zaliczenia. | 1 |
| A-W-4 | Konsultacje | 1 |
| A-W-5 | Pisemne zaliczenie wykładów | 1 |
| 15 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny prezentujący zagadnienia teoretyczne. |
| M-2 | Prezentacje multimedialne przy wykorzystaniu komputera i projektora. |
| M-3 | Praca w grupach. |
| M-4 | Dyskusja dydaktyczna. |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena formująca: Ocena aktywności studenta na zajęciach. |
| S-2 | Ocena formująca: Ocena przygotowania prezentacji multimedialnej oraz omówienia wybranego tematu zajęc audytoryjnych. |
| S-3 | Ocena podsumowująca: Sumaryczna ocena aktywności studenta oraz przygotowania prezentacji i jej omówienia na zajęciach audytoryjnych. |
| S-4 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie tematyki wykładów. |
Zamierzone efekty kształcenia - wiedza
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W01 Student opisuje fizjologię okresu perinatalnego, charakteryzuje okres rozwoju zarodkowego oraz opisuje wybrane zagadnienia fizjologii poszczególnych układów okresu neonatalnego. | ZO_2A_W11 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-1, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W02 Student jest w stanie scharakteryzować i opisać adaptację wybranych narządów noworodka do życia pozamacicznego. | ZO_2A_W04 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W03 Umie ocenić wpływ adaptacji pourodzeniowej na zdrowie i produkcyjność w okresie dojrzałości somatycznej. | ZO_2A_W11 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U01 Posiada umiejętność posługiwania się specjalistyczną terminologią fizjologiczną w formie werbalnej i pisemnej. | ZO_2A_U01 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U02 Posiada umiejętność analizowania zmian czynnościowych organizmu noworodka w aspekcie rozwojowym. | ZO_2A_U01 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U03 Ma umiejętność interpretowania wpływu czynników środowiskowych na sprawność adaptacji pourodzeniowej. | ZO_2A_U07 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-1, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U04 Umie formułować przyczyny i skutki zaburzeń procesów przystosowawczych w okresie noworodkowym na stan zdrowia zwierząt. | ZO_2A_U01 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-1, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_K01 Ma świadomość związku pomiędzy warunkami środowiskowymi a sprawnością procesów przystosowawczych w okresie pourodzeniowym i wpływem adaptacji na zdrowie i produkcyjność zwierząt w okresie życia dorosłego. | ZO_2A_K08 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5, T-W-2, T-W-5, T-W-1, T-W-3, T-W-4 | M-3, M-1, M-2, M-4 | S-3, S-4 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_K02 Jest świadomy konieczności postępowania ze zwierzętami zgodnie z podstawowymi zasadami etyki. | ZO_2A_K07 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5 | M-3, M-2, M-4 | S-2, S-1 |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_K03 Posiada umiejętnośći twórczego poszukiwania potrzebnych informacji w różnych źródach i wykorzystywania jej we współpracy z innymi osobami. | ZO_2A_K02 | — | — | C-1 | T-L-4, T-L-3, T-L-2, T-L-1, T-L-5 | M-3, M-2, M-4 | S-2, S-1 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W01 Student opisuje fizjologię okresu perinatalnego, charakteryzuje okres rozwoju zarodkowego oraz opisuje wybrane zagadnienia fizjologii poszczególnych układów okresu neonatalnego. | 2,0 | - nie potrafi zdefiniować podstawowych pojęć - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje obojętność - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia bardzo dużo błędów merytorycznych |
| 3,0 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 3,5 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - wykazuje zrozumienie podstawowych zagadnień - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 4,0 | - w zakresie wiedzy opanował prawie cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował poprawnie cały zakresu materiału - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe prawie dokładnie - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia sporadycznie błędy | |
| 4,5 | - w zakresie wiedzy opanował cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| 5,0 | - w zakresie wiedzy wykracza poza materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie i ciekawość poznawczą - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W02 Student jest w stanie scharakteryzować i opisać adaptację wybranych narządów noworodka do życia pozamacicznego. | 2,0 | - nie potrafi zdefiniować podstawowych pojęć - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje obojętność - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia bardzo dużo błędów merytorycznych |
| 3,0 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 3,5 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - wykazuje zrozumienie podstawowych zagadnień - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 4,0 | - w zakresie wiedzy opanował prawie cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował poprawnie cały zakresu materiału - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe prawie dokładnie - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia sporadycznie błędy | |
| 4,5 | - w zakresie wiedzy opanował cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| 5,0 | - w zakresie wiedzy wykracza poza materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie i ciekawość poznawczą - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_W03 Umie ocenić wpływ adaptacji pourodzeniowej na zdrowie i produkcyjność w okresie dojrzałości somatycznej. | 2,0 | - nie potrafi zdefiniować podstawowych pojęć - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje obojętność - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia bardzo dużo błędów merytorycznych |
| 3,0 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 3,5 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - wykazuje zrozumienie podstawowych zagadnień - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 4,0 | - w zakresie wiedzy opanował prawie cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował poprawnie cały zakresu materiału - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe prawie dokładnie - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia sporadycznie błędy | |
| 4,5 | - w zakresie wiedzy opanował cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| 5,0 | - w zakresie wiedzy wykracza poza materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie i ciekawość poznawczą - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U01 Posiada umiejętność posługiwania się specjalistyczną terminologią fizjologiczną w formie werbalnej i pisemnej. | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe | |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U02 Posiada umiejętność analizowania zmian czynnościowych organizmu noworodka w aspekcie rozwojowym. | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe | |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U03 Ma umiejętność interpretowania wpływu czynników środowiskowych na sprawność adaptacji pourodzeniowej. | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe | |
| ZO_2A_EAUZ-O12.1_U04 Umie formułować przyczyny i skutki zaburzeń procesów przystosowawczych w okresie noworodkowym na stan zdrowia zwierząt. | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe |
Literatura podstawowa
- Ślebodziński A., Noworodek a środowisko cz. I, Wyd. PIWet., Puławy, 2000
- Skrzypczak W., Stefaniak T., Zabielski R., Noworodek a środowisko cz. II, Wydawnictwo Uniw. Przyrodniczego, Wrocław, 2004
- Stefaniak T., Noworodek a środowisko – Problemy cielat i krów, cz. III, Wyd. Uniw. Przyrodniczego we Wrocławiu, Wrocław, 2007
- Stefaniak T., Noworodek a środowisko – Problemy cielat i krów, cz. IV, Wyd. Uniw. Przyrodniczego, Wrocław, 2008
- Jura Cz., Klag J., Podstawy embrioogii zwierząt i człowieka, PWN, Warszawa, 2005
Literatura dodatkowa
- Łozińska D., Twardowska I., Neonatologia, PZWL, Warszawa, 1993
- Szczapa W., Neonatologia, PZWL, Warszawa, 2000
- Bielańska-Osuchowska Z., Zarys organogenezy, PWN, Warszawa, 2004