Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej - Technologia chemiczna (S2)
specjalność: Technologia nieorganiczna
Sylabus przedmiotu Utylizacja odpadów i technologie bezodpadowe:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Technologia chemiczna | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | drugiego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | magister inżynier | ||
| Obszary studiów | nauki techniczne, studia inżynierskie | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Utylizacja odpadów i technologie bezodpadowe | ||
| Specjalność | Technologia leków i pestycydów | ||
| Jednostka prowadząca | Instytut Technologii Chemicznej Organicznej | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Robert Pełech <Robert.Pelech@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | Grzegorz Lewandowski <Grzegorz.Lewandowski@zut.edu.pl> | ||
| ECTS (planowane) | 3,0 | ECTS (formy) | 3,0 |
| Forma zaliczenia | egzamin | Język | polski |
| Blok obieralny | — | Grupa obieralna | — |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Chemia ogólna. |
| W-2 | Podstawy technologii chemicznej. |
| W-3 | Podstawy inżynierii chemicznej. |
| W-4 | Podstawy analizy instrumentalnej, w szczególności metod chromatograficznych. |
| W-5 | Podstawy statystyki. |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Zapoznanie studentów z systemami zbiórki, sortowania i deponowania odpadów, ze sposobami zagospodarowania, przerobu i utylizacji odpadów oraz stosowanymi w tym zakresie technologiami i ich rozwojem. |
| C-2 | Zapoznanie studentów z nowoczesnymi technologiami bezodpadowymi, modułowymi i hybrydowymi, wykorzystującymi aspekty zielonej chemii, najlepszych dostępnych technologii i zrównoważonego rozwoju. |
| C-3 | Ukształtownie umiejętności doboru i zastosowania metod analitycznych do monitorowania substancji niebezpiecznych na składowiskach i podczas przerobu odpadów oraz interpretacji uzyskanych wyników pomiarów w odniesieniu do obowiazujacych uregulowań prawnych. |
| C-4 | Ukształtowanie umiejętności obliczeń bilansu materiałowego jako sposobu weryfikacji koncepcji technologicznej |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| ćwiczenia audytoryjne | ||
| T-A-1 | Sposoby wytwarzania glikolu etylenowego jako przykład ewolucji metod wytwarzania produktu od utylizcji odpadów do technologii bezodpadowych. | 1 |
| T-A-2 | Porównanie wskaźników technologicznych metod wytwarzania glikolu etylenowego na podstawie bilansu materiałowego. | 3 |
| T-A-3 | Obliczenia bilansów materiałowych prostych operacji jednostkowych. Porównanie wskaźników zużycia surowców i ilości wytwarzanych odpadów. | 4 |
| T-A-4 | Obliczenia bilanów materiałowych operacji jednostkowych z obiegiem kołowym jako metodą zmniejszenia ilości odpadów. | 4 |
| T-A-5 | Obliczenia bilansów materiałowych operacji jednostkowych z obiegiem kołowym i odbiorem bocznym, jako metodą oszcędności surowców i podwyższenia jakości produktu. | 3 |
| 15 | ||
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Oznaczanie wybranych związków organicznych w ściekach metodą chromatografii gazowej. | 5 |
| T-L-2 | Oznaczanie węglowodorów chlorowych i ropopochodnych w wodach i w glebie metodą kapilarnej chromatografii gazowej z zastosowaniem detektora masowego. | 5 |
| T-L-3 | Oznaczanie węglowodorów aromatycznych w odciekach z wysypisk metodą chromatografii gazowej. | 5 |
| 15 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Podział odpadów, systemy zbiórki, sortowania, deponowania. | 2 |
| T-W-2 | Zagospodarowanie odpadów komunalnych. | 8 |
| T-W-3 | Zagospodarowanie odpadów przemysłowych. | 4 |
| T-W-4 | Utylizacja odpadowych chloropochodnych. | 2 |
| T-W-5 | Utylizacja odpadów niebezpiecznych i specjalnych. | 2 |
| T-W-6 | Bezodpadowe technologie utleniania. | 2 |
| T-W-7 | Bezodpadowe technologie produkcji izocyjanianów. | 2 |
| T-W-8 | Epoksydowanie olefin i ich pochodnych organicznymi wodoronadtlenkami. | 2 |
| T-W-9 | Proces bezodpadowy jako wynik integracji pracy kilku wytwórni na przykładzie produkcji styrenu i tlenku propylenu. | 2 |
| T-W-10 | Integracja wytwórni chloru i wodorotlenku sodu z produkcją epoksyzwiązków. | 2 |
| T-W-11 | Jednoczesna produkcja tlenku propylenu, fenolu i acetonu przy użyciu wodoronadtlenku kumenu, jako przykład integracji pracy wytwórni i zmniejszenia ilości odpadów. | 2 |
| 30 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| ćwiczenia audytoryjne | ||
| A-A-1 | Uczestnictwo w zajęciach. | 15 |
| A-A-2 | Konsultacje z prowadzącym zajęcia | 3 |
| A-A-3 | Przygotowanie do zaliczenia | 6 |
| 24 | ||
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Uczestnictwo w zajęciach laboratoryjnych. | 15 |
| A-L-2 | Przygotowanie do zajęć laboratoryjnych. | 3 |
| A-L-3 | Opracowanie wyników z ćwiczeń laboratoryjnych i wykonanie sprawozdania. | 4 |
| A-L-4 | Konsultacje z prowadzącym. | 2 |
| 24 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczestnictwo w wykładach. | 30 |
| A-W-2 | Konsultacje z prowadzacym. | 2 |
| A-W-3 | Przygotowanie do egzaminu. | 8 |
| A-W-4 | Egzamin. | 2 |
| 42 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny z objaśnieniami wspomagany prezentacją multimedialną. |
| M-2 | Ćwiczenia laboratoryjne. |
| M-3 | Prezentacja multimedialna w połączeniu z pokazem pracy aparatów. |
| M-4 | Instrukcje do ćwiczeń. |
| M-5 | Ćwiczenia przedmiotowe w połączeniu z metodą projektów. |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena podsumowująca: Egzamin ustny po zakończeniu wykładów z tematyki objętej wykładami. |
| S-2 | Ocena formująca: Ocena przygotowania do ćwiczeń laboratoryjnych i wiedzy w obszarze realizowanych tematów. |
| S-3 | Ocena formująca: Ocena umiejętności związanych z realizacją ćwiczeń laboratoryjnych. |
| S-4 | Ocena podsumowująca: Ocena sprawozdania z ćwiczeń laboratoryjnych. |
| S-5 | Ocena formująca: Ocena aktywności na ćwiczeniach laboratoryjnych. |
| S-6 | Ocena formująca: Ocena przygotowania do ćwiczeń audytoryjnych oraz aktywności i kreatywności studenta w rozwiązywaniu zadań problemowych. |
| S-7 | Ocena podsumowująca: Kolokwium pisemne oceniające wiedzę i umiejętności studenta nabyte podczas ćwiczeń audytoryjnych. |
Zamierzone efekty kształcenia - wiedza
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TCH_2A_D04-02_W01 W wyniku przeprowadzonych zajęć student ma wiedzę z zakresu systemów zbiórki, sortowania i deponowania odpadów, metod utylizacji i przerobu odpadów, zagospodarowania odpadów oraz nowoczesnych technologii bezodpadowych i kierunkach ich rozwoju. | TCH_2A_W08, TCH_2A_W12 | — | — | C-2, C-1 | T-W-1, T-W-3, T-W-2, T-W-4, T-W-5 | M-1 | S-1 |
| TCH_2A_D04-02_W02 W wyniku przeprowadzonych zajęć student ma wiedzę z zakresu nowoczesnych technologii bezodpadowych i kierunkach ich rozwoju oraz wpływu tych technologii na środowisko i sposobów ich ograniczania. | TCH_2A_W08, TCH_2A_W12 | — | — | C-2 | T-W-9, T-W-10, T-W-6, T-W-7, T-W-11, T-W-8 | M-1 | S-1 |
| TCH_2A_D04-02_W03 Zna ewaluacje wytwarzania wybranych produktów od utylizacji odpadów do technologii bezodpadowych. Zna, charakteryzuje i objaśnia obliczeniowe metody bilansu materiałowego prowadzące do weryfikacji technologii bezodpadowych - oszczędności surowców i podwyższenia jakości produktów zgodnie z zasadami zielonej chemii i zrównoważonego rozwoju. | TCH_2A_W08, TCH_2A_W12 | — | — | C-4 | T-A-3, T-A-4, T-A-5, T-A-2, T-A-1 | M-4, M-5 | S-7 |
Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TCH_2A_D04-02_U01 W wyniku przeprowadzonych zajęć student potrafi przeprowadzić analizę metod składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, funkcjonowania rozwiązań technologicznych hybrydowych i zintegrowanych w aspektach ograniczania odpadów lub ich unikania, potrafi dokonać oceny przydatnosci i możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych i badawczych, potrafi zidentyfikować i scharakteryzować aspekty środowiskowe związane z działalnością produkcyjną organizacji i określić ich wpływ na środowisko. | TCH_2A_U09, TCH_2A_U10 | — | — | C-2, C-1 | T-W-1, T-W-9, T-W-10, T-W-3, T-W-6, T-W-2, T-W-4, T-W-7, T-W-11, T-W-5, T-W-8 | M-1 | S-1 |
| TCH_2A_D04-02_U02 W wyniku przeprowadzonych zajęć praktycznych student potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu oraz interpretować wyniki analiz i dokonywać oceny zagrożenia dla środowiska oznaczonych substancji. | TCH_2A_U09, TCH_2A_U10 | — | — | C-3 | T-L-3, T-L-2, T-L-1 | M-4, M-2, M-3 | S-3, S-2, S-4, S-5 |
| TCH_2A_D04-02_U03 Potrafi wykorzystać obliczeniowe metody bilansu materiałowgo do weryfikacji technologii bezodpadowych, w szczególności oszczędności surowców i podwyższenia jakości produktów stosując się do zasad zielonej chemii i zrównoważonego rozwoju. Potrafi rowiązywać zadania problemowe z zakresu technologii, obliczać i przedstawiać bilans materiałowy oraz wyznaczać wskaźniki operacji jednostkowych i/lub procesu technologicznego. | TCH_2A_U09, TCH_2A_U10 | — | — | C-4 | T-A-3, T-A-4, T-A-5, T-A-2, T-A-1 | M-4, M-5 | S-7 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| TCH_2A_D04-02_W01 W wyniku przeprowadzonych zajęć student ma wiedzę z zakresu systemów zbiórki, sortowania i deponowania odpadów, metod utylizacji i przerobu odpadów, zagospodarowania odpadów oraz nowoczesnych technologii bezodpadowych i kierunkach ich rozwoju. | 2,0 | Student nie zna metod zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. |
| 3,0 | Student zna zaledwie kilka z metod zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. W najprostszy sposób poprawnie charakteryzuje zaledwie niektóre z nich. | |
| 3,5 | Student zna większość metod zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. Poprawnie je charakteryzuje. | |
| 4,0 | Student zna większość metod zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. Poprawnie je charakteryzuje. Wskazuje na istotne różnice między systemami i technologiami. | |
| 4,5 | Student zna większość metod zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. Poprawnie je charakteryzuje. Wskazuje na istotne różnice między systemami i technologiami ale również zna zasady doboru technologii w odniesieniu do rodzaju odpadów. | |
| 5,0 | Student zna wszystykie omawiane metody zbiórki, sortowania i deponowania odpadów oraz ich przerobu i utylizacji. Poprawnie je charakteryzuje. Wskazuje na istotne różnice między systemami i technologiami ale również zna zasady doboru technologii w odniesieniu do rodzaju odpadów i uzasadnia wybór. | |
| TCH_2A_D04-02_W02 W wyniku przeprowadzonych zajęć student ma wiedzę z zakresu nowoczesnych technologii bezodpadowych i kierunkach ich rozwoju oraz wpływu tych technologii na środowisko i sposobów ich ograniczania. | 2,0 | Student nie zna nowoczesnych technologii bezodpadowych. |
| 3,0 | Student zna kilka z omawianych technologii bezodpadowych. W najprostszy sposób poprawnie charakteryzuje zaledwie niektóre z nich. | |
| 3,5 | Student zna większość z omawianych technologii bezodpadowych. W najprostszy sposób poprawnie je charakteryzuje. | |
| 4,0 | Student zna większość z omawianych technologii bezodpadowych. Poprawnie je charakteryzuje. Zna reakcje chemiczne i jednostkowe procesy fizykochemiczne. | |
| 4,5 | Student zna większość z omawianych technologii bezodpadowych. Poprawnie je charakteryzuje. Zna reakcje chemiczne i jednostkowe procesy fizykochemiczne oraz ich wpływ na środowisko. Rozumie konieczność i zna sposoby integrowania technologii chemicznych. | |
| 5,0 | Student zna wszystkie omawiane technologie bezodpadowe. Poprawnie je charakteryzuje. Rozumie konieczność i zna sposoby integrowania technologii chemicznych. Nie tylko zna reakcje chemiczne i jednostkowe procesy fizykochemiczne i ich wpływ na środowisko, ale je także rozróżnia, definiuje i objaśnia. | |
| TCH_2A_D04-02_W03 Zna ewaluacje wytwarzania wybranych produktów od utylizacji odpadów do technologii bezodpadowych. Zna, charakteryzuje i objaśnia obliczeniowe metody bilansu materiałowego prowadzące do weryfikacji technologii bezodpadowych - oszczędności surowców i podwyższenia jakości produktów zgodnie z zasadami zielonej chemii i zrównoważonego rozwoju. | 2,0 | |
| 3,0 | Zna ewaluacje wytwarzania wybranych produktów od utylizacji odpadów do technologii bezodpadowych. Zna i objaśnia jedną z prezentowanych obliczeniowych metod bilansu materiałowego prowadzącą do weryfikacji technologii bezodpadowych - oszczędności surowców i podwyższenia jakości produktów. | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| TCH_2A_D04-02_U01 W wyniku przeprowadzonych zajęć student potrafi przeprowadzić analizę metod składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, funkcjonowania rozwiązań technologicznych hybrydowych i zintegrowanych w aspektach ograniczania odpadów lub ich unikania, potrafi dokonać oceny przydatnosci i możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych i badawczych, potrafi zidentyfikować i scharakteryzować aspekty środowiskowe związane z działalnością produkcyjną organizacji i określić ich wpływ na środowisko. | 2,0 | Student nawet z pomocą prowadzącego nie potrafi przeprowadzić analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów ani ocenić przydatność i funkcjonowanie istniejących rozwiązań technologicznych. Nie potrafi identyfikować aspektów środowiskowych stwarzających zagrożenie dla środowiska. |
| 3,0 | Student z pomocą prowadzącego przeprowadza analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów. Prowadzi ocenę przydatności i funkcjonowania istniejących rozwiązań technologicznych. Identyfikuje niektóre aspekty środowiskowe stwarzające zagrożenie dla środowiska. | |
| 3,5 | Student korzystając ze wskazówek prowadzącego przeprowadza analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, porównuje ich efektywność. Prowadzi ocenę przydatności i funkcjonowania istniejących oraz możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych. Identyfikuje niektóre aspekty środowiskowe stwarzające zagrożenie dla środowiska. | |
| 4,0 | Student samodzielnie przeprowadza analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, porównuje ich efektywność. Prowadzi samodzielnie ocenę przydatności i funkcjonowania istniejących oraz możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych. Samodzielnie identyfikuje aspekty środowiskowe stwarzające zagrożenie dla środowiska, potrafi je scharakteryzować. | |
| 4,5 | Student samodzielnie przeprowadza analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, porównuje ich efektywność, a w oparciu o większość dostępnych narzędzia proponuje ich modyfikację. Prowadzi samodzielnie ocenę przydatności i funkcjonowania istniejących oraz możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych. Samodzielnie identyfikuje aspekty środowiskowe stwarzające zagrożenie dla środowiska, potrafi je scharakteryzować. | |
| 5,0 | Student samodzielnie przeprowadza analizę składowania, sortowania, przerobu i utylizacji odpadów, porównuje ich efektywność, a w oparciu o wszystkie dostępne narzędzia proponuje ich modyfikację. Prowadzi samodzielnie ocenę przydatności i funkcjonowania istniejących oraz możliwości wykorzystania nowych rozwiązań technologicznych. Samodzielnie identyfikuje aspekty środowiskowe stwarzające zagrożenie dla środowiska, potrafi je scharakteryzować i zaproponować metody ograniczenia presji sfery przetwórczej i produkcyjnej na środowisko. | |
| TCH_2A_D04-02_U02 W wyniku przeprowadzonych zajęć praktycznych student potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu oraz interpretować wyniki analiz i dokonywać oceny zagrożenia dla środowiska oznaczonych substancji. | 2,0 | Student nie potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu. |
| 3,0 | Student z pomocą prowadzącego potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu. | |
| 3,5 | Student korzystając ze wskazówek prowadzącego potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu, wykonać pomiary i przeprowadzić obliczenia. | |
| 4,0 | Student samodzielnie potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu, z pomocą prowadzocego wykonać pomiary i przeprowadzić obliczenia. | |
| 4,5 | Student samodzielnie potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu, z pomocą prowadzocego wykonać pomiary, przeprowadzić obliczenia i interpretować wyniki analiz. | |
| 5,0 | Student samodzielnie potrafi dobrać i zastosować metody analityczne do monitorowania substancji niebezpiecznych występujących na składowiskach odpadów i powstających podczas ich przerobu, wykonać pomiary, przeprowadzić obliczenia i interpretować wyniki analiz oraz dokonać oceny zagrożenia dla środowiska oznaczonych substancji. | |
| TCH_2A_D04-02_U03 Potrafi wykorzystać obliczeniowe metody bilansu materiałowgo do weryfikacji technologii bezodpadowych, w szczególności oszczędności surowców i podwyższenia jakości produktów stosując się do zasad zielonej chemii i zrównoważonego rozwoju. Potrafi rowiązywać zadania problemowe z zakresu technologii, obliczać i przedstawiać bilans materiałowy oraz wyznaczać wskaźniki operacji jednostkowych i/lub procesu technologicznego. | 2,0 | |
| 3,0 | Student potrafi rowiązywać proste zadania problemowe z zakresu technologii. Korzystając ze wskazówek prowadzącego potrafi zastosować w praktyce jedną z prezentowanych obliczeniowych metod bilansu materiałowego do weryfikacji prostych technologii oraz poprawnie obliczyć wskaźniki operacji jednostkowych i/lub procesu technologicznego. | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Literatura podstawowa
- G. Lewandowski, A. Wróblewska, E. Milchert, Zagospodarowanie odpadów komunalnych i przemysłowych, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin, 2006
- A. Jędrczak, Biologiczne przetwarzanie odpadów., PWN, Warszawa, 2007
- B. Bilitewski, G. Hardtle, K. Marek, Podręcznik gospodarki odpadami, Wydawnictwo Seidel-Przywecki Sp.z o.o., Warszawa, 2003
- M. Bartkowiak, E. Milchert, G. Lewandowski, Kierunki rozwoju technologii przemysłu chemicznego., Wydawnictwo Uczelniane Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego, Szczecin, 2011
- E. Milchert, Technologie produkcji chloropochodnych organicznych, Wydawnicywo Uczelniane Politechniki Szczecińskiej, Szczecin, 1997
- Z. Witkiewicz, Podstawy chromatografii., WNT, Warszawa, 2000
- A. Cygański, Chemiczne metody analizy ilościowej., WNT, Warszawa, 1999
- P. Konieczko, J. Namieśnik [red.]., Ocena i kontrola jakości wyników pomiarów analitycznych., WNT, Warszawa, 2007
- P.A. Sewell, Wysokosprawna chromatografia cieczowa., PWN, Warszawa, 1982
- W. Ufnalski, Obliczenia fizykochemiczne, OWPW, Warszwa, 2011
- J. Handzlik, J. Ogonowski, Ćwiczenia tablicowe z technologii organicznej, ZGPK, Kraków, 1995
Literatura dodatkowa
- P. Ambrożewicz, Zwarty system zagospodarowania odpadów, Wydawnictwo Ekonomia i Środowisko, Baiałystok, 1999
- F. Juran, Kompleksowa gospodarka odpadami w gminie., ARP-Poligrafia, Warszawa, 1998
- E. Klimuk M.Łebkowska, Biotechnologia w ochronie środowiska, PWN, Warszawa, 2004
- A.S. Płaziak, Spektrometria masowa związków organicznych., Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, 1997