Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Biotechnologia (N2)
specjalność: Bioinżynieria

Sylabus przedmiotu Filogenetyka molekularna:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Biotechnologia
Forma studiów studia niestacjonarne Poziom drugiego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta magister inżynier
Obszary studiów charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK
Profil ogólnoakademicki
Moduł
Przedmiot Filogenetyka molekularna
Specjalność Bioinżynieria
Jednostka prowadząca Katedra Genetyki
Nauczyciel odpowiedzialny Inga Kowalewska <inga.kowalewska-luczak@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele Inga Kowalewska <inga.kowalewska-luczak@zut.edu.pl>
ECTS (planowane) 2,0 ECTS (formy) 2,0
Forma zaliczenia zaliczenie Język polski
Blok obieralny 8 Grupa obieralna 2

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
wykładyW3 8 1,00,59zaliczenie
ćwiczenia audytoryjneA3 7 1,00,41zaliczenie

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Znajomość podstaw z zakresu genetyki, genetyki molekularnej, biologii komórki i ewolucjonizmu.

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Przedstawienie podstawowych pojęć z zakresu filogenetyki molekularnej. Zaprezentowanie drzew filogenetycznych i zegara molekularnego oraz możliwości ich wykorzystania w analizach.
C-2Przedstawienie filogenezy molekularnej jako podstawy biologii porównawczej i ewolucyjnej.
C-3Przedstawienie możliwości wykorzystywania filogenezy molekularnej w różnych dziedzinach nauki.

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
ćwiczenia audytoryjne
T-A-1Kladystyka a fenetyka.1
T-A-2Czynniki wpływające na ewolucję sekwencji nukleotydowych i ewolucję białek.1
T-A-3Metody i etapy konstrukcji drzew filogenetycznych.2
T-A-4Wiarygodność drzew i drzewa uzgodnione.1
T-A-5Przegląd programów komputerowych do analiz filogenetycznych.1
T-A-6Zastosowanie analizy filogenetycznej i perspektywy wykorzystania w przyłości.1
7
wykłady
T-W-1Podstawy filogenetyki molekularnej1
T-W-2Drzewa filogenetyczne1
T-W-3Hipoteza „zegara molekularnego”.1
T-W-4Filogeneza a systematyka1
T-W-5Kryterium parsymonii1
T-W-6Metody związane z największą wiarygodnością.1
T-W-7Filogeneza jako podstawa biologii porównawczej i ewolucyjnej oraz paleontologia molekularna.2
8

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
ćwiczenia audytoryjne
A-A-1Uczestnictwo w ćwiczeniach.7
A-A-2Samodzielne studiowanie zadanej literatury6
A-A-3Konsultacje2
A-A-4Przygotowanie do zaliczenia treści ćwiczeniowych.10
25
wykłady
A-W-1Uczestnictwo w wykładach.8
A-W-2Samodzielne studiowanie materiałów wykładowych i zalecanej literatury.6
A-W-3Konsultacje.2
A-W-4Przygotowanie do zaliczenia treści wykładowych.9
25

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1Wykład informacyjny
M-2Prelekcja
M-3Opis

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena podsumowująca: pisemna praca zaliczająca
S-2Ocena formująca: ocena prezentacja /referatu z danego zakresu materiału

Zamierzone efekty uczenia się - wiedza

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_W01
zna teorię konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej i systematyki klasycznej
BT_2A_W05C-1, C-2T-W-1, T-W-2, T-W-3, T-W-4, T-W-5, T-W-6, T-A-1, T-A-2, T-A-4, T-A-3M-1S-1
BT_2A_BI-N2-O8.2_W02
ma wiedzę z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
BT_2A_W05C-3T-W-7, T-A-6, T-A-5M-2S-2

Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_U01
umie skonstruować drzewo filogenetyczne wybranego gatunku
BT_2A_U06C-1T-W-2, T-W-3, T-A-4, T-A-5, T-A-3M-3S-1
BT_2A_BI-N2-O8.2_U02
analizuje rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
BT_2A_U06C-3, C-2T-W-7, T-A-6M-1S-2

Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_K01
dostrzega i analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki
BT_2A_K01C-3, C-2T-W-7, T-A-6M-2S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_W01
zna teorię konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej i systematyki klasycznej
2,0Student ma podstawową z licznymi uchybieniami wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz nie ma wiedzy na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
3,0Student ma podstawową z drobnymi uchybieniami wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma podstawową z licznymi brakami wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
3,5Student ma podstawową wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma podstawową z licznymi brakami wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
4,0Student ma dobrą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma ogólną wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
4,5Student ma doskonałą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma dobrą wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
5,0Student ma ugruntowaną i najnowszą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma doskonałą wiedzę na temat odnieisienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
BT_2A_BI-N2-O8.2_W02
ma wiedzę z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
2,0Student nie posiada wiedzy z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
3,0Student posiada wiedzę podstawową z licznymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
3,5Student posiada wiedzę podstawową z drobnymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
4,0Student ma ugruntowaną wiedzę podstawową z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
4,5Student ma ugruntowaną wiedzę podstawową oraz wiedzę najnowszą z drobnymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
5,0Student ma ugruntowana wiedzę podstawową i najnowszą z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_U01
umie skonstruować drzewo filogenetyczne wybranego gatunku
2,0Student nie umie skonstruować drzewa filogenetycznego dla wybranego gatunku.
3,0Student konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
3,5Student poprawnie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
4,0Student dobrze z niewielkimi błędami konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
4,5Student dobrze i świadomie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
5,0Student doskonale i świadomie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
BT_2A_BI-N2-O8.2_U02
analizuje rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
2,0Student nie umie przeanalizować roli filogenetyki molekularnej w róznych dziedzianch życia.
3,0Student analizuje rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
3,5Student prawidłowo analizuje i słabo omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
4,0Student dobrze analizuje i poprawnie omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
4,5Student biegle analizuje i dobrze omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
5,0Student doskonale analizuje i biegle omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_2A_BI-N2-O8.2_K01
dostrzega i analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki
2,0Student nie dostrzga i nie analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
3,0Student dostrzega i słabo analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
3,5Student dość dobrze zauważa i słabo analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
4,0Student dobrze zauważa i dobrze analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
4,5Student dobrze zauważa i biegle analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
5,0Student doskonale zauważa i biegle analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.

Literatura podstawowa

  1. Hall B., Łatwe drzewa filogenetyczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2008
  2. Higgs P.G., Attwood T.K., Bioinformatyka i ewolucja molekularna, PWN, Warszawa, 2008

Literatura dodatkowa

  1. Avise J.C., Markery molekularne, historia naturalna i ewolucja, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 2008
  2. Krzanowska H., Łomnicki A., Zarys mechanizmów ewolucji, PWN, Warszawa, 2002

Treści programowe - ćwiczenia audytoryjne

KODTreść programowaGodziny
T-A-1Kladystyka a fenetyka.1
T-A-2Czynniki wpływające na ewolucję sekwencji nukleotydowych i ewolucję białek.1
T-A-3Metody i etapy konstrukcji drzew filogenetycznych.2
T-A-4Wiarygodność drzew i drzewa uzgodnione.1
T-A-5Przegląd programów komputerowych do analiz filogenetycznych.1
T-A-6Zastosowanie analizy filogenetycznej i perspektywy wykorzystania w przyłości.1
7

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Podstawy filogenetyki molekularnej1
T-W-2Drzewa filogenetyczne1
T-W-3Hipoteza „zegara molekularnego”.1
T-W-4Filogeneza a systematyka1
T-W-5Kryterium parsymonii1
T-W-6Metody związane z największą wiarygodnością.1
T-W-7Filogeneza jako podstawa biologii porównawczej i ewolucyjnej oraz paleontologia molekularna.2
8

Formy aktywności - ćwiczenia audytoryjne

KODForma aktywnościGodziny
A-A-1Uczestnictwo w ćwiczeniach.7
A-A-2Samodzielne studiowanie zadanej literatury6
A-A-3Konsultacje2
A-A-4Przygotowanie do zaliczenia treści ćwiczeniowych.10
25
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1Uczestnictwo w wykładach.8
A-W-2Samodzielne studiowanie materiałów wykładowych i zalecanej literatury.6
A-W-3Konsultacje.2
A-W-4Przygotowanie do zaliczenia treści wykładowych.9
25
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_2A_BI-N2-O8.2_W01zna teorię konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej i systematyki klasycznej
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_2A_W05wykazuje pogłębioną wiedzę na temat budowy, funkcji oraz analizy komputerowej genów i genomów, jak również wpływu czynników genetycznych na kształtowanie środowiska
Cel przedmiotuC-1Przedstawienie podstawowych pojęć z zakresu filogenetyki molekularnej. Zaprezentowanie drzew filogenetycznych i zegara molekularnego oraz możliwości ich wykorzystania w analizach.
C-2Przedstawienie filogenezy molekularnej jako podstawy biologii porównawczej i ewolucyjnej.
Treści programoweT-W-1Podstawy filogenetyki molekularnej
T-W-2Drzewa filogenetyczne
T-W-3Hipoteza „zegara molekularnego”.
T-W-4Filogeneza a systematyka
T-W-5Kryterium parsymonii
T-W-6Metody związane z największą wiarygodnością.
T-A-1Kladystyka a fenetyka.
T-A-2Czynniki wpływające na ewolucję sekwencji nukleotydowych i ewolucję białek.
T-A-4Wiarygodność drzew i drzewa uzgodnione.
T-A-3Metody i etapy konstrukcji drzew filogenetycznych.
Metody nauczaniaM-1Wykład informacyjny
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: pisemna praca zaliczająca
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student ma podstawową z licznymi uchybieniami wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz nie ma wiedzy na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
3,0Student ma podstawową z drobnymi uchybieniami wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma podstawową z licznymi brakami wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
3,5Student ma podstawową wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma podstawową z licznymi brakami wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
4,0Student ma dobrą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma ogólną wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
4,5Student ma doskonałą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma dobrą wiedzę na temat odniesienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
5,0Student ma ugruntowaną i najnowszą wiedzę z zakresu teorii konstrukcji drzew filogenetycznych oraz ma doskonałą wiedzę na temat odnieisienia filogenetyki molekularnej do systematyki klasycznej.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_2A_BI-N2-O8.2_W02ma wiedzę z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_2A_W05wykazuje pogłębioną wiedzę na temat budowy, funkcji oraz analizy komputerowej genów i genomów, jak również wpływu czynników genetycznych na kształtowanie środowiska
Cel przedmiotuC-3Przedstawienie możliwości wykorzystywania filogenezy molekularnej w różnych dziedzinach nauki.
Treści programoweT-W-7Filogeneza jako podstawa biologii porównawczej i ewolucyjnej oraz paleontologia molekularna.
T-A-6Zastosowanie analizy filogenetycznej i perspektywy wykorzystania w przyłości.
T-A-5Przegląd programów komputerowych do analiz filogenetycznych.
Metody nauczaniaM-2Prelekcja
Sposób ocenyS-2Ocena formująca: ocena prezentacja /referatu z danego zakresu materiału
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie posiada wiedzy z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
3,0Student posiada wiedzę podstawową z licznymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
3,5Student posiada wiedzę podstawową z drobnymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
4,0Student ma ugruntowaną wiedzę podstawową z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
4,5Student ma ugruntowaną wiedzę podstawową oraz wiedzę najnowszą z drobnymi uchybieniami z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
5,0Student ma ugruntowana wiedzę podstawową i najnowszą z zakresu roli i zastosowania filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_2A_BI-N2-O8.2_U01umie skonstruować drzewo filogenetyczne wybranego gatunku
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_2A_U06dokonuje wszechstronnej analizy molekularnych podstaw ewolucji, a także czynników oddziałujących na funkcjonowanie genomu oraz transkryptomu; analizuje czynniki wpływające na zmienność organizmu
Cel przedmiotuC-1Przedstawienie podstawowych pojęć z zakresu filogenetyki molekularnej. Zaprezentowanie drzew filogenetycznych i zegara molekularnego oraz możliwości ich wykorzystania w analizach.
Treści programoweT-W-2Drzewa filogenetyczne
T-W-3Hipoteza „zegara molekularnego”.
T-A-4Wiarygodność drzew i drzewa uzgodnione.
T-A-5Przegląd programów komputerowych do analiz filogenetycznych.
T-A-3Metody i etapy konstrukcji drzew filogenetycznych.
Metody nauczaniaM-3Opis
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: pisemna praca zaliczająca
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie umie skonstruować drzewa filogenetycznego dla wybranego gatunku.
3,0Student konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
3,5Student poprawnie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
4,0Student dobrze z niewielkimi błędami konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
4,5Student dobrze i świadomie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
5,0Student doskonale i świadomie konstruuje drzewo filogenetyczne dla wybranego gatunku.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_2A_BI-N2-O8.2_U02analizuje rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach nauki
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_2A_U06dokonuje wszechstronnej analizy molekularnych podstaw ewolucji, a także czynników oddziałujących na funkcjonowanie genomu oraz transkryptomu; analizuje czynniki wpływające na zmienność organizmu
Cel przedmiotuC-3Przedstawienie możliwości wykorzystywania filogenezy molekularnej w różnych dziedzinach nauki.
C-2Przedstawienie filogenezy molekularnej jako podstawy biologii porównawczej i ewolucyjnej.
Treści programoweT-W-7Filogeneza jako podstawa biologii porównawczej i ewolucyjnej oraz paleontologia molekularna.
T-A-6Zastosowanie analizy filogenetycznej i perspektywy wykorzystania w przyłości.
Metody nauczaniaM-1Wykład informacyjny
Sposób ocenyS-2Ocena formująca: ocena prezentacja /referatu z danego zakresu materiału
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie umie przeanalizować roli filogenetyki molekularnej w róznych dziedzianch życia.
3,0Student analizuje rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
3,5Student prawidłowo analizuje i słabo omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
4,0Student dobrze analizuje i poprawnie omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
4,5Student biegle analizuje i dobrze omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
5,0Student doskonale analizuje i biegle omawia rolę filogenetyki molekularnej w różnych dziedzinach życia.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_2A_BI-N2-O8.2_K01dostrzega i analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_2A_K01wykazuje potrzebę ciągłego podnoszenia wiedzy ogólnej i kierunkowej; ma świadomość celowości podnoszenia zdobytej wiedzy zarówno w działaniach zawodowych, jak i rozwoju osobistym
Cel przedmiotuC-3Przedstawienie możliwości wykorzystywania filogenezy molekularnej w różnych dziedzinach nauki.
C-2Przedstawienie filogenezy molekularnej jako podstawy biologii porównawczej i ewolucyjnej.
Treści programoweT-W-7Filogeneza jako podstawa biologii porównawczej i ewolucyjnej oraz paleontologia molekularna.
T-A-6Zastosowanie analizy filogenetycznej i perspektywy wykorzystania w przyłości.
Metody nauczaniaM-2Prelekcja
Sposób ocenyS-2Ocena formująca: ocena prezentacja /referatu z danego zakresu materiału
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie dostrzga i nie analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
3,0Student dostrzega i słabo analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
3,5Student dość dobrze zauważa i słabo analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
4,0Student dobrze zauważa i dobrze analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
4,5Student dobrze zauważa i biegle analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.
5,0Student doskonale zauważa i biegle analizuje powiązania filogenetyki molekularnej z innymi dziedzinami nauki.