Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa - Technologia żywności i żywienie człowieka (N1)
specjalność: technologia żywności pochodzenia wodnego

Sylabus przedmiotu Biochemia:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Technologia żywności i żywienie człowieka
Forma studiów studia niestacjonarne Poziom pierwszego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta inżynier
Obszary studiów nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych, studiów inżynierskich
Profil ogólnoakademicki
Moduł —
Przedmiot Biochemia
Specjalność przedmiot wspólny
Jednostka prowadząca Centrum Bioimmobilizacji i Innowacyjnych Materiałów Opakowaniowych
Nauczyciel odpowiedzialny Artur Bartkowiak <Artur-Bartkowiak@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele Sławomir Lisiecki <Slawomir.Lisiecki@zut.edu.pl>, Małgorzata Mizielińska <Malgorzata.Mizielinska@zut.edu.pl>, Agnieszka Romanowska-Osuch <Agnieszka.Romanowska-Osuch@zut.edu.pl>
ECTS (planowane) 5,0 ECTS (formy) 5,0
Forma zaliczenia egzamin Język polski
Blok obieralny — Grupa obieralna —

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
laboratoriaL3 18 2,00,50zaliczenie
wykładyW3 21 3,00,50egzamin

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Znajomość chemii, fizyki i biologii na poziomie szkoły średniej

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Nabycie wiedzy, umiejetności i kompetencji z zakresu biochemii, podstaw związanych z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu ludzkiego, metabolizmu pobieranych składbników odżywczych, niezbędnych do dalszego kształcenia w zakresie technologii żywności i żywienia człowieka.

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
laboratoria
T-L-1Organizacja pracy w laboratorium biochemicznym, zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady opracowywania wyników z przeprowadzonych doświadczeń i formułowania wniosków.2
T-L-2Cukry proste oraz złożone – reakcje charakterystyczne (odróżnianie cukrów redukujących od nieredukujących, hydroliza wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach).2
T-L-3Tłuszcze – odróżnianie tłuszczów nasyconych od nienasyconych, hydroliza enzymatyczna tłuszczów wlaściwych, rozpuszczalność lipidów, rozpuszczalność barwników w tłuszczach. Określanie własciwości tłuszczów za pomocą wskaźników, jak np.: liczba kwasowa.2
T-L-4Białka – wlaściwości fizyczne białek (wysalanie, denaturacja), reakcje wykrywania białek (reakcja ksantoproteinowa, ninhydrynowa, biuretowa). Określanie punktu izoelektrycznego białek, strącanie białek jonami metali ciężkich.2
T-L-5Kolokwium1
T-L-6Lipaza. Metoda alkacymetryczna oznaczania aktywności lipazy z użyciem oleju rzepakowego oraz badanie szybkości katalizowanej reakcji zależnie od czasu jej trwania.2
T-L-7Witaminy – podział witamin wykrywanie witaminy A i B2, reakcja utleniania witaminy C. Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe.2
T-L-8Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe. Odróżnianie DNA od RNA.2
T-L-9Kwasy nukleinowe – izolacja DNA z cebuli, reakcje charakterystyczne. Odróżnianie DNA od RNA.2
T-L-10Kolokwium1
18
wykłady
T-W-1Budowa i właściwości aminokwasów, podstawowe aminokwasy. Struktura oraz funkcje białek. Enzymy – budowa, zasada działania, klasyfikacja, podstawy kinetyki reakcji enzymatycznych.3
T-W-2Budowa i funkcjonowanie błon komórkowych – lipidy i błony biologiczne, kanały i pompy błonowe, kaskady przekazujące sygnał. Charakterystyka poszczególnych konformacji białek oraz funkcje białek – przeciwciała i receptory limfocytów, budowa mięśnia i biochemia skurczu, stadia fałdowania się białek.3
T-W-3Zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowanie – metabolizm (podstawowe pojęcia, związki wysokoenergetyczne, witaminy, etapy metabolizmu). Łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, metabolizm węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cykl kwasu cytrynowego.4
T-W-4Metabolizm kwasów tłuszczwych. Rozkład aminokwasów. Cykl mocznikowy. Uzyskiwanie energii w procesach metabolicznych - fotosynteza3
T-W-5Biosynteza elementów budulcowych takich jak lipidy i steroidy błon komórkowych. Biosynteza nukleotydów (nazwy zasad, nukleotydów, nukleozydów; regulacja biosyntezy nukleotydów u komórek prokariotycznych oraz eukariotycznych). Biosynteza białek.4
T-W-6Biosynteza aminokwasów (regulacja biosyntezy aminokwasów, aktywność syntetazy glutaminowej) i hemu (biliwerydyna i bilirubina – związki pośrednie). Podstawowe informacje na poziomie biochemicznym na temat, niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu. Integracja metabolizmu (strategia metabolizmu, metaboliczny profil ważniejszych organów, hormonalne regulatory metabolizmu związków energetycznych, adaptacja metabolizmu do długotrwałego głodowania)4
21

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
laboratoria
A-L-1Uczestnictwo w zajęciach18
A-L-2Przygotowanie się do kolokwium i wejściówek22
A-L-3Opracowanie sprawozdań z ćwiczeń20
60
wykłady
A-W-1Uczestnictwo w zajęciach21
A-W-2Samodzielne studiowanie literatury przedmiotu22
A-W-3Samodzielnie powtarzanie i uzupełnianie wiedzy z tematyki przedmiotu22
A-W-4Przygotowanie do egzaminu z wykładów25
90

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1Wykłady informacyjne
M-2Ćwiczenia laboratoryjne

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena formująca: Kolokwium
S-2Ocena podsumowująca: Egzamin testowy

Zamierzone efekty kształcenia - wiedza

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
TZiZ_1A_B8_W01
Ma wiedzę na temat budowy i właściwości aminokwasów, struktury, konformacji i funkcji białek. Ma uporządkowaną wiedzę w zakresie budowy i funkcjonowania błon komórkowych.Rozumie zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowania (fotosynteza). Posiada wiedzę na temat łańcucha oddechowego, fosforylacji oksydacyjnej, metabolizmu węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cyklu kwasu cytrynowego, metabolizmu kwasów tłuszczowych, rozkładu aminokwasów i cyklu mocznikowego.Ma wiedzę na temat biosyntezy aminokwasów, hemu, nukleotydów i białek; posiada podstawową wiedzę na poziomie biochemicznym na temat niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu.		TZiZ_1A_W04R1A_W01InzA_W02C-1T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-7, T-L-6, T-L-8, T-L-10, T-L-9, T-L-1, T-W-5, T-W-4, T-W-3, T-W-1, T-W-2, T-W-6M-1S-2

Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
TZiZ_1A_B8_U01
Posługuje się poprawną nomenklaturą i terminologią biochemiczną potrafi dobrać właściwe procedury i metody analityczne dla cukrów, tłuszczów, białek, witamin, soli mineralnych potrafi i określić wiarygodność analiz.Potrafi wykrywać cukry proste oraz złożone, odróżniać cukry redukującyce od nieredukujących i proste od złożonych oraz tłuszcze nasycone od nienasyconych. Potrafi przeprowadzić reakcję hydrolizy wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach, hydrolizy enzymatycznej tłuszczów właściwych, Potrafi wykrywać pentozy, reszty fosforanowe oraz zasady azotowe w hydrolizacie RNA. Potrafi oznaczać aktywność lipazy (metoda alkacymetryczna) oraz amylazy ślinowej, Stosuje zasady bhp i higieny pracy. Potrafi organizować pracę w laboratorium biochemicznym, zna zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy		TZiZ_1A_U24, TZiZ_1A_U06, TZiZ_1A_U07R1A_U01, R1A_U05InzA_U02, InzA_U03, InzA_U05, InzA_U06, InzA_U07C-1T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-7, T-L-6, T-L-8, T-L-10, T-L-9, T-L-1, T-W-5, T-W-4, T-W-3, T-W-1, T-W-2, T-W-6M-2S-1

Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
TZiZ_1A_B8_K01
W wyniku przeprowadzonych zajęć student nabędzie następujące postawy: chętny do współpracy w grupie zgodnie z przyjętymi zasadami, dbałość o formę realizowanych zadań, kreatywność w rozwiązywaniu zadań, zdeterminowany, zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, zorientowanie na praktyczne rozwiązywanie zadań		TZiZ_1A_K03, TZiZ_1A_K02R1A_K02, R1A_K03, R1A_K04, R1A_K05InzA_K02C-1T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-7, T-L-6, T-L-8, T-L-10, T-L-9, T-L-1, T-W-5, T-W-4, T-W-3, T-W-1, T-W-2, T-W-6M-1, M-2S-1, S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
TZiZ_1A_B8_W01
Ma wiedzę na temat budowy i właściwości aminokwasów, struktury, konformacji i funkcji białek. Ma uporządkowaną wiedzę w zakresie budowy i funkcjonowania błon komórkowych.Rozumie zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowania (fotosynteza). Posiada wiedzę na temat łańcucha oddechowego, fosforylacji oksydacyjnej, metabolizmu węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cyklu kwasu cytrynowego, metabolizmu kwasów tłuszczowych, rozkładu aminokwasów i cyklu mocznikowego.Ma wiedzę na temat biosyntezy aminokwasów, hemu, nukleotydów i białek; posiada podstawową wiedzę na poziomie biochemicznym na temat niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu.		2,0Student nie potrafi wykorzystać prezentowanego podczas wykładów materiału teoretycznego, nie zna jego podstaw, nie potrafi porównywać zagadnień w nim zawartych.
3,0Student potrafi wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, a także identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu.
3,5Student potrafi efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot,a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru.
4,0Student potrafi efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.
4,5Student potrafi analizować ze zrozumieniem i efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.
5,0Student potrafi analizować ze zrozumieniem i efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi dyskutować o prezentowanych zagadnieniach. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
TZiZ_1A_B8_U01
Posługuje się poprawną nomenklaturą i terminologią biochemiczną potrafi dobrać właściwe procedury i metody analityczne dla cukrów, tłuszczów, białek, witamin, soli mineralnych potrafi i określić wiarygodność analiz.Potrafi wykrywać cukry proste oraz złożone, odróżniać cukry redukującyce od nieredukujących i proste od złożonych oraz tłuszcze nasycone od nienasyconych. Potrafi przeprowadzić reakcję hydrolizy wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach, hydrolizy enzymatycznej tłuszczów właściwych, Potrafi wykrywać pentozy, reszty fosforanowe oraz zasady azotowe w hydrolizacie RNA. Potrafi oznaczać aktywność lipazy (metoda alkacymetryczna) oraz amylazy ślinowej, Stosuje zasady bhp i higieny pracy. Potrafi organizować pracę w laboratorium biochemicznym, zna zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy		2,0Student nie potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdania, w którym zapisane zostaną wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń)
3,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym potrafi zapisać wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń)
3,5Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym będzie prezentować wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a z doświadczeń potrafi wyciągnąć wnioski
4,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym będzie efektywnie prezentować wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a z doświadczeń potrafi wyciągnąć wnioski
4,5Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym zawarte zostaną wnioski, ponadto student będzie efektywnie prezentować, analizować, dyskutować o wynikach z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń).
5,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym zawarte zostaną wnioski, ponadto student będzie efektywnie prezentować, analizować, dyskutować o wynikach z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a także potrafi zapisać reakcje do przeprowadzonych ćwiczeń.

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
TZiZ_1A_B8_K01
W wyniku przeprowadzonych zajęć student nabędzie następujące postawy: chętny do współpracy w grupie zgodnie z przyjętymi zasadami, dbałość o formę realizowanych zadań, kreatywność w rozwiązywaniu zadań, zdeterminowany, zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, zorientowanie na praktyczne rozwiązywanie zadań		2,0student nie potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium,nie potrafi współpracować w grupie
3,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium, potrafi współpracować w grupie
3,5student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (z niewielką pomocą potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie
4,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie
4,5student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie, potrafi kreatywnie organizować swoją pracę
5,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie, potrafi kreatywnie organizować pracę w grupie

Literatura podstawowa

  1. Stryer L., BICHEMIA, PWN, Warszawa, 1999, wydanie IV
  2. Stefanowicz-Kłyszejko Leokadia, Ćwiczenia z biochemii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2003

Literatura dodatkowa

  1. Kączkowski Jerzy, Podstawy biochemii, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne WT, Warszawa, 2005, XV

Treści programowe - laboratoria

KODTreść programowaGodziny
T-L-1Organizacja pracy w laboratorium biochemicznym, zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady opracowywania wyników z przeprowadzonych doświadczeń i formułowania wniosków.2
T-L-2Cukry proste oraz złożone – reakcje charakterystyczne (odróżnianie cukrów redukujących od nieredukujących, hydroliza wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach).2
T-L-3Tłuszcze – odróżnianie tłuszczów nasyconych od nienasyconych, hydroliza enzymatyczna tłuszczów wlaściwych, rozpuszczalność lipidów, rozpuszczalność barwników w tłuszczach. Określanie własciwości tłuszczów za pomocą wskaźników, jak np.: liczba kwasowa.2
T-L-4Białka – wlaściwości fizyczne białek (wysalanie, denaturacja), reakcje wykrywania białek (reakcja ksantoproteinowa, ninhydrynowa, biuretowa). Określanie punktu izoelektrycznego białek, strącanie białek jonami metali ciężkich.2
T-L-5Kolokwium1
T-L-6Lipaza. Metoda alkacymetryczna oznaczania aktywności lipazy z użyciem oleju rzepakowego oraz badanie szybkości katalizowanej reakcji zależnie od czasu jej trwania.2
T-L-7Witaminy – podział witamin wykrywanie witaminy A i B2, reakcja utleniania witaminy C. Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe.2
T-L-8Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe. Odróżnianie DNA od RNA.2
T-L-9Kwasy nukleinowe – izolacja DNA z cebuli, reakcje charakterystyczne. Odróżnianie DNA od RNA.2
T-L-10Kolokwium1
18

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Budowa i właściwości aminokwasów, podstawowe aminokwasy. Struktura oraz funkcje białek. Enzymy – budowa, zasada działania, klasyfikacja, podstawy kinetyki reakcji enzymatycznych.3
T-W-2Budowa i funkcjonowanie błon komórkowych – lipidy i błony biologiczne, kanały i pompy błonowe, kaskady przekazujące sygnał. Charakterystyka poszczególnych konformacji białek oraz funkcje białek – przeciwciała i receptory limfocytów, budowa mięśnia i biochemia skurczu, stadia fałdowania się białek.3
T-W-3Zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowanie – metabolizm (podstawowe pojęcia, związki wysokoenergetyczne, witaminy, etapy metabolizmu). Łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, metabolizm węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cykl kwasu cytrynowego.4
T-W-4Metabolizm kwasów tłuszczwych. Rozkład aminokwasów. Cykl mocznikowy. Uzyskiwanie energii w procesach metabolicznych - fotosynteza3
T-W-5Biosynteza elementów budulcowych takich jak lipidy i steroidy błon komórkowych. Biosynteza nukleotydów (nazwy zasad, nukleotydów, nukleozydów; regulacja biosyntezy nukleotydów u komórek prokariotycznych oraz eukariotycznych). Biosynteza białek.4
T-W-6Biosynteza aminokwasów (regulacja biosyntezy aminokwasów, aktywność syntetazy glutaminowej) i hemu (biliwerydyna i bilirubina – związki pośrednie). Podstawowe informacje na poziomie biochemicznym na temat, niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu. Integracja metabolizmu (strategia metabolizmu, metaboliczny profil ważniejszych organów, hormonalne regulatory metabolizmu związków energetycznych, adaptacja metabolizmu do długotrwałego głodowania)4
21

Formy aktywności - laboratoria

KODForma aktywnościGodziny
A-L-1Uczestnictwo w zajęciach18
A-L-2Przygotowanie się do kolokwium i wejściówek22
A-L-3Opracowanie sprawozdań z ćwiczeń20
60
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1Uczestnictwo w zajęciach21
A-W-2Samodzielne studiowanie literatury przedmiotu22
A-W-3Samodzielnie powtarzanie i uzupełnianie wiedzy z tematyki przedmiotu22
A-W-4Przygotowanie do egzaminu z wykładów25
90
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaTZiZ_1A_B8_W01Ma wiedzę na temat budowy i właściwości aminokwasów, struktury, konformacji i funkcji białek. Ma uporządkowaną wiedzę w zakresie budowy i funkcjonowania błon komórkowych.Rozumie zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowania (fotosynteza). Posiada wiedzę na temat łańcucha oddechowego, fosforylacji oksydacyjnej, metabolizmu węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cyklu kwasu cytrynowego, metabolizmu kwasów tłuszczowych, rozkładu aminokwasów i cyklu mocznikowego.Ma wiedzę na temat biosyntezy aminokwasów, hemu, nukleotydów i białek; posiada podstawową wiedzę na poziomie biochemicznym na temat niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówTZiZ_1A_W04Ma podstawową wiedzę w zakresie nomenklatury, podstawowych definicji i budowy głównych składników żywności, oraz wzajemnych związków, przemian i oddziaływań między nimi. Posiada wiedzę w zakresie przemian biochemicznych w organizmach.
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_W01ma podstawową wiedzę z zakresu biologii, chemii, matematyki, fizyki i nauk pokrewnych dostosowaną do studiowanego kierunku studiów
Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraInzA_W02zna podstawowe metody, techniki, narzędzia i materiały stosowane przy rozwiązywaniu prostych zadań inżynierskich z zakresu studiowanego kierunku studiów
Cel przedmiotuC-1Nabycie wiedzy, umiejetności i kompetencji z zakresu biochemii, podstaw związanych z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu ludzkiego, metabolizmu pobieranych składbników odżywczych, niezbędnych do dalszego kształcenia w zakresie technologii żywności i żywienia człowieka.
Treści programoweT-L-2Cukry proste oraz złożone – reakcje charakterystyczne (odróżnianie cukrów redukujących od nieredukujących, hydroliza wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach).
T-L-3Tłuszcze – odróżnianie tłuszczów nasyconych od nienasyconych, hydroliza enzymatyczna tłuszczów wlaściwych, rozpuszczalność lipidów, rozpuszczalność barwników w tłuszczach. Określanie własciwości tłuszczów za pomocą wskaźników, jak np.: liczba kwasowa.
T-L-4Białka – wlaściwości fizyczne białek (wysalanie, denaturacja), reakcje wykrywania białek (reakcja ksantoproteinowa, ninhydrynowa, biuretowa). Określanie punktu izoelektrycznego białek, strącanie białek jonami metali ciężkich.
T-L-5Kolokwium
T-L-7Witaminy – podział witamin wykrywanie witaminy A i B2, reakcja utleniania witaminy C. Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe.
T-L-6Lipaza. Metoda alkacymetryczna oznaczania aktywności lipazy z użyciem oleju rzepakowego oraz badanie szybkości katalizowanej reakcji zależnie od czasu jej trwania.
T-L-8Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-10Kolokwium
T-L-9Kwasy nukleinowe – izolacja DNA z cebuli, reakcje charakterystyczne. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-1Organizacja pracy w laboratorium biochemicznym, zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady opracowywania wyników z przeprowadzonych doświadczeń i formułowania wniosków.
T-W-5Biosynteza elementów budulcowych takich jak lipidy i steroidy błon komórkowych. Biosynteza nukleotydów (nazwy zasad, nukleotydów, nukleozydów; regulacja biosyntezy nukleotydów u komórek prokariotycznych oraz eukariotycznych). Biosynteza białek.
T-W-4Metabolizm kwasów tłuszczwych. Rozkład aminokwasów. Cykl mocznikowy. Uzyskiwanie energii w procesach metabolicznych - fotosynteza
T-W-3Zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowanie – metabolizm (podstawowe pojęcia, związki wysokoenergetyczne, witaminy, etapy metabolizmu). Łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, metabolizm węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cykl kwasu cytrynowego.
T-W-1Budowa i właściwości aminokwasów, podstawowe aminokwasy. Struktura oraz funkcje białek. Enzymy – budowa, zasada działania, klasyfikacja, podstawy kinetyki reakcji enzymatycznych.
T-W-2Budowa i funkcjonowanie błon komórkowych – lipidy i błony biologiczne, kanały i pompy błonowe, kaskady przekazujące sygnał. Charakterystyka poszczególnych konformacji białek oraz funkcje białek – przeciwciała i receptory limfocytów, budowa mięśnia i biochemia skurczu, stadia fałdowania się białek.
T-W-6Biosynteza aminokwasów (regulacja biosyntezy aminokwasów, aktywność syntetazy glutaminowej) i hemu (biliwerydyna i bilirubina – związki pośrednie). Podstawowe informacje na poziomie biochemicznym na temat, niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu. Integracja metabolizmu (strategia metabolizmu, metaboliczny profil ważniejszych organów, hormonalne regulatory metabolizmu związków energetycznych, adaptacja metabolizmu do długotrwałego głodowania)
Metody nauczaniaM-1Wykłady informacyjne
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: Egzamin testowy
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie potrafi wykorzystać prezentowanego podczas wykładów materiału teoretycznego, nie zna jego podstaw, nie potrafi porównywać zagadnień w nim zawartych.
3,0Student potrafi wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, a także identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu.
3,5Student potrafi efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot,a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru.
4,0Student potrafi efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.
4,5Student potrafi analizować ze zrozumieniem i efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.
5,0Student potrafi analizować ze zrozumieniem i efektywnie wykorzystać prezentowany podczas wykładów materiał teoretyczny, potrafi porównywać zagadnienia w nim zawarte, ich wpływ na realizowany przedmiot, a także samodzielnie identyfikować pojęcia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru. Potrafi dyskutować o prezentowanych zagadnieniach. Potrafi wykorzystać zdobytą wiedzę w laboratorium.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaTZiZ_1A_B8_U01Posługuje się poprawną nomenklaturą i terminologią biochemiczną potrafi dobrać właściwe procedury i metody analityczne dla cukrów, tłuszczów, białek, witamin, soli mineralnych potrafi i określić wiarygodność analiz.Potrafi wykrywać cukry proste oraz złożone, odróżniać cukry redukującyce od nieredukujących i proste od złożonych oraz tłuszcze nasycone od nienasyconych. Potrafi przeprowadzić reakcję hydrolizy wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach, hydrolizy enzymatycznej tłuszczów właściwych, Potrafi wykrywać pentozy, reszty fosforanowe oraz zasady azotowe w hydrolizacie RNA. Potrafi oznaczać aktywność lipazy (metoda alkacymetryczna) oraz amylazy ślinowej, Stosuje zasady bhp i higieny pracy. Potrafi organizować pracę w laboratorium biochemicznym, zna zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówTZiZ_1A_U24Stosuje zasady bhp i higieny pracy.
TZiZ_1A_U06Posługuje się poprawną nomenklaturą i terminologią chemiczną potrafi dobrać właściwe procedury i metody analityczne, potrafi określić wiarygodność analiz. 1,2,8,
TZiZ_1A_U07Potrafi zidentyfikować i scharakteryzować główne składniki żywności, ich przemiany w organizmie i produktach spożywczych, właściwości fizykochemiczne, oraz zbadać i określić zależność pomiędzy tymi składnikami.
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_U01posiada umiejętność wyszukiwania, zrozumienia, analizy i wykorzystywania potrzebnych informacji pochodzących z różnych źródeł i w różnych formach właściwych dla studiowanego kierunku studiów
R1A_U05dokonuje identyfikacji i standardowej analizy zjawisk wpływających na produkcję, jakość żywności, zdrowie zwierząt i ludzi, stan środowiska naturalnego i zasobów naturalnych oraz wykazuje znajomość zastosowania typowych technik i ich optymalizacji dostosowanych do studiowanego kierunku studiów
Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraInzA_U02potrafi wykorzystać do formułowania i rozwiązywania zadań inżynierskich metody analityczne, symulacyjne oraz eksperymentalne
InzA_U03potrafi - przy formułowaniu i rozwiązywaniu zadań inżynierskich - dostrzegać ich aspekty systemowe i pozatechniczne
InzA_U05potrafi dokonać krytycznej analizy sposobu funkcjonowania i ocenić - zwłaszcza w powiązaniu ze studiowanym kierunkiem studiów - istniejące rozwiązania techniczne, w szczególności urządzenia, obiekty, systemy, procesy, usługi
InzA_U06potrafi dokonać identyfikacji i sformułować specyfikację prostych zadań inżynierskich o charakterze praktycznym, charakterystycznych dla studiowanego kierunku studiów
InzA_U07potrafi ocenić przydatność rutynowych metod i narzędzi służących do rozwiązania prostego zadania inżynierskiego o charakterze praktycznym, charakterystycznego dla studiowanego kierunku studiów oraz wybrać i zastosować właściwą metodę i narzędzia
Cel przedmiotuC-1Nabycie wiedzy, umiejetności i kompetencji z zakresu biochemii, podstaw związanych z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu ludzkiego, metabolizmu pobieranych składbników odżywczych, niezbędnych do dalszego kształcenia w zakresie technologii żywności i żywienia człowieka.
Treści programoweT-L-2Cukry proste oraz złożone – reakcje charakterystyczne (odróżnianie cukrów redukujących od nieredukujących, hydroliza wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach).
T-L-3Tłuszcze – odróżnianie tłuszczów nasyconych od nienasyconych, hydroliza enzymatyczna tłuszczów wlaściwych, rozpuszczalność lipidów, rozpuszczalność barwników w tłuszczach. Określanie własciwości tłuszczów za pomocą wskaźników, jak np.: liczba kwasowa.
T-L-4Białka – wlaściwości fizyczne białek (wysalanie, denaturacja), reakcje wykrywania białek (reakcja ksantoproteinowa, ninhydrynowa, biuretowa). Określanie punktu izoelektrycznego białek, strącanie białek jonami metali ciężkich.
T-L-5Kolokwium
T-L-7Witaminy – podział witamin wykrywanie witaminy A i B2, reakcja utleniania witaminy C. Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe.
T-L-6Lipaza. Metoda alkacymetryczna oznaczania aktywności lipazy z użyciem oleju rzepakowego oraz badanie szybkości katalizowanej reakcji zależnie od czasu jej trwania.
T-L-8Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-10Kolokwium
T-L-9Kwasy nukleinowe – izolacja DNA z cebuli, reakcje charakterystyczne. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-1Organizacja pracy w laboratorium biochemicznym, zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady opracowywania wyników z przeprowadzonych doświadczeń i formułowania wniosków.
T-W-5Biosynteza elementów budulcowych takich jak lipidy i steroidy błon komórkowych. Biosynteza nukleotydów (nazwy zasad, nukleotydów, nukleozydów; regulacja biosyntezy nukleotydów u komórek prokariotycznych oraz eukariotycznych). Biosynteza białek.
T-W-4Metabolizm kwasów tłuszczwych. Rozkład aminokwasów. Cykl mocznikowy. Uzyskiwanie energii w procesach metabolicznych - fotosynteza
T-W-3Zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowanie – metabolizm (podstawowe pojęcia, związki wysokoenergetyczne, witaminy, etapy metabolizmu). Łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, metabolizm węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cykl kwasu cytrynowego.
T-W-1Budowa i właściwości aminokwasów, podstawowe aminokwasy. Struktura oraz funkcje białek. Enzymy – budowa, zasada działania, klasyfikacja, podstawy kinetyki reakcji enzymatycznych.
T-W-2Budowa i funkcjonowanie błon komórkowych – lipidy i błony biologiczne, kanały i pompy błonowe, kaskady przekazujące sygnał. Charakterystyka poszczególnych konformacji białek oraz funkcje białek – przeciwciała i receptory limfocytów, budowa mięśnia i biochemia skurczu, stadia fałdowania się białek.
T-W-6Biosynteza aminokwasów (regulacja biosyntezy aminokwasów, aktywność syntetazy glutaminowej) i hemu (biliwerydyna i bilirubina – związki pośrednie). Podstawowe informacje na poziomie biochemicznym na temat, niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu. Integracja metabolizmu (strategia metabolizmu, metaboliczny profil ważniejszych organów, hormonalne regulatory metabolizmu związków energetycznych, adaptacja metabolizmu do długotrwałego głodowania)
Metody nauczaniaM-2Ćwiczenia laboratoryjne
Sposób ocenyS-1Ocena formująca: Kolokwium
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdania, w którym zapisane zostaną wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń)
3,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym potrafi zapisać wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń)
3,5Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym będzie prezentować wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a z doświadczeń potrafi wyciągnąć wnioski
4,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym będzie efektywnie prezentować wyniki z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a z doświadczeń potrafi wyciągnąć wnioski
4,5Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym zawarte zostaną wnioski, ponadto student będzie efektywnie prezentować, analizować, dyskutować o wynikach z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń).
5,0Student potrafi samodzielnie przeprowadzić doświadczenia, przygotować sprawozdanie, w którym zawarte zostaną wnioski, ponadto student będzie efektywnie prezentować, analizować, dyskutować o wynikach z przeprowadzonych doświadczeń (opisywanych w instrukcjach do ćwiczeń), a także potrafi zapisać reakcje do przeprowadzonych ćwiczeń.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaTZiZ_1A_B8_K01W wyniku przeprowadzonych zajęć student nabędzie następujące postawy: chętny do współpracy w grupie zgodnie z przyjętymi zasadami, dbałość o formę realizowanych zadań, kreatywność w rozwiązywaniu zadań, zdeterminowany, zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji, zorientowanie na praktyczne rozwiązywanie zadań
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówTZiZ_1A_K03Ma świadomość odpowiedzialności za pracę własną oraz gotowość podporządkowania się zasadom pracy w zespole i ponoszeniu odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadanie. Potrafi współdziałać i pracować w grupie oraz określić priorytety służące realizacji określonych zadań.
TZiZ_1A_K02Ma świadomość ważności zachowań w sposób profesjonalny, przestrzegania zasad etyki zawodowej i poszanowania różnorodności poglądów i kultur.
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_K02potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role
R1A_K03potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji określonego przez siebie lub innych zadania
R1A_K04prawidłowo identyfikuje i rozstrzyga dylematy związane z wykonywaniem zawodu
R1A_K05ma świadomość znaczenia społecznej, zawodowej i etycznej odpowiedzialności za produkcję żywności wysokiej jakości, dobrostan zwierząt oraz kształtowanie i stan środowiska naturalnego
Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraInzA_K02potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy
Cel przedmiotuC-1Nabycie wiedzy, umiejetności i kompetencji z zakresu biochemii, podstaw związanych z prawidłowym funkcjonowaniem organizmu ludzkiego, metabolizmu pobieranych składbników odżywczych, niezbędnych do dalszego kształcenia w zakresie technologii żywności i żywienia człowieka.
Treści programoweT-L-2Cukry proste oraz złożone – reakcje charakterystyczne (odróżnianie cukrów redukujących od nieredukujących, hydroliza wiązania glikozydowego w kwaśnych roztworach).
T-L-3Tłuszcze – odróżnianie tłuszczów nasyconych od nienasyconych, hydroliza enzymatyczna tłuszczów wlaściwych, rozpuszczalność lipidów, rozpuszczalność barwników w tłuszczach. Określanie własciwości tłuszczów za pomocą wskaźników, jak np.: liczba kwasowa.
T-L-4Białka – wlaściwości fizyczne białek (wysalanie, denaturacja), reakcje wykrywania białek (reakcja ksantoproteinowa, ninhydrynowa, biuretowa). Określanie punktu izoelektrycznego białek, strącanie białek jonami metali ciężkich.
T-L-5Kolokwium
T-L-7Witaminy – podział witamin wykrywanie witaminy A i B2, reakcja utleniania witaminy C. Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe.
T-L-6Lipaza. Metoda alkacymetryczna oznaczania aktywności lipazy z użyciem oleju rzepakowego oraz badanie szybkości katalizowanej reakcji zależnie od czasu jej trwania.
T-L-8Kwasy nukleinowe – izolacja RNA z drożdży, hydroliza kwasowa RNA – wykrywanie pentoz, reszty fosforanowe, zasady azotowe. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-10Kolokwium
T-L-9Kwasy nukleinowe – izolacja DNA z cebuli, reakcje charakterystyczne. Odróżnianie DNA od RNA.
T-L-1Organizacja pracy w laboratorium biochemicznym, zasady utylizacji odpadów chemicznych oraz ogólne zasady udzielania pierwszej pomocy. Zasady opracowywania wyników z przeprowadzonych doświadczeń i formułowania wniosków.
T-W-5Biosynteza elementów budulcowych takich jak lipidy i steroidy błon komórkowych. Biosynteza nukleotydów (nazwy zasad, nukleotydów, nukleozydów; regulacja biosyntezy nukleotydów u komórek prokariotycznych oraz eukariotycznych). Biosynteza białek.
T-W-4Metabolizm kwasów tłuszczwych. Rozkład aminokwasów. Cykl mocznikowy. Uzyskiwanie energii w procesach metabolicznych - fotosynteza
T-W-3Zasady uzyskiwania energii w procesach metabolicznych i jej magazynowanie – metabolizm (podstawowe pojęcia, związki wysokoenergetyczne, witaminy, etapy metabolizmu). Łańcuch oddechowy, fosforylacja oksydacyjna, metabolizm węglowodanów (glikoliza, glukoneogeneza, szlak pentozowy), cykl kwasu cytrynowego.
T-W-1Budowa i właściwości aminokwasów, podstawowe aminokwasy. Struktura oraz funkcje białek. Enzymy – budowa, zasada działania, klasyfikacja, podstawy kinetyki reakcji enzymatycznych.
T-W-2Budowa i funkcjonowanie błon komórkowych – lipidy i błony biologiczne, kanały i pompy błonowe, kaskady przekazujące sygnał. Charakterystyka poszczególnych konformacji białek oraz funkcje białek – przeciwciała i receptory limfocytów, budowa mięśnia i biochemia skurczu, stadia fałdowania się białek.
T-W-6Biosynteza aminokwasów (regulacja biosyntezy aminokwasów, aktywność syntetazy glutaminowej) i hemu (biliwerydyna i bilirubina – związki pośrednie). Podstawowe informacje na poziomie biochemicznym na temat, niektórych wrodzonych zaburzeń metabolizmu. Integracja metabolizmu (strategia metabolizmu, metaboliczny profil ważniejszych organów, hormonalne regulatory metabolizmu związków energetycznych, adaptacja metabolizmu do długotrwałego głodowania)
Metody nauczaniaM-1Wykłady informacyjne
M-2Ćwiczenia laboratoryjne
Sposób ocenyS-1Ocena formująca: Kolokwium
S-2Ocena podsumowująca: Egzamin testowy
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0student nie potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium,nie potrafi współpracować w grupie
3,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium, potrafi współpracować w grupie
3,5student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (z niewielką pomocą potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie
4,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie
4,5student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie, potrafi kreatywnie organizować swoją pracę
5,0student potrafi samodzielnie przeprowadzać doświadczenia w laboratorium (potrafi dobrać odpowiednie doświadczenie do do konkretnej grupy związków), potrafi współpracować w grupie, potrafi kreatywnie organizować pracę w grupie